پرسش :

ويژگيهاي روش تبليغ پيامبران از ديدگاه قرآن چيست؟

پاسخ :
يكى از چيزهائى كه قرآن مجيد راجع به سبك روش تبليغ روى آن تكيه كرده است كلمه «البلاغ المبين» است يعنى ابلاغ و تبليغ واضح، روشن، آشكارا. مقصود از اين واژه روشن و آشكارا چيست؟ مقصود مطلوب بودن، سادگى و بى‏پيرايگى پيام است به طورى كه طرف در كمال سهولت و سادگى آن را فهميده و درك كند. مغلق و معقّد و پيچيده و در لفافه سخن گفتن و اصطلاحات زياد به كار بردن و جملاتى از اين قبيل «كه تو سالهاى زياد بايد درس بخوانى تا اين حرف را بفهمى» در تبليغ پيامبران نبود آنچنان ساده و واضح بيان مى‏كردند كه همان‏طور كه بزرگترين علما مى‏فهميدند و استفاده مى‏كردند بى‏سوادترين افراد هم لا اقل در حد خودش استفاده مى‏كرد. مسأله دوم كه قرآن روى آن تكيه دارد چيزى است كه از آن به «نصح» تعبير مى‏نمايد، ما معمولًا نصح را به خيرخواهى ترجمه مى‏كنيم البته اين معنا درست است ولى ظاهراً خيرخواهى عين معنى نصح نيست لازمه معنى نصح است. نصح در مقابل غش است. ناصح واقعى آن كسى است كه خلوص كامل داشته باشد. مسأله ديگر متكلف نبودن است. به افرادى كه در سخن خودشان به جاى اينكه فصيح و بليغ باشند الفاظ قلمبه و سلمبه به كار مى‏برند مى‏گويند متكلف. در حديث است كه اگر كسى در حضور پيغمبر در صحبتهاى خود كلمه پردازى‏هاى قلمبه و سلمبه مى‏كرد پيغمبر مى‏فرمودند: «انا و اتقياءُ امَّتى بُرَاءُ مِنَ التَكليفُ من و پرهيزكاران امتم از اين‏گونه حرف زدن و به خود بندى در سخن، برى و منزه هستيم». مسأله ديگر در سبك و روش تبليغى پيامبران، تواضع و فروتنى است. كسى كه مى‏خواهد پيام خدا را به مردم برساند بايد در مقابل مردم در نهايت درجه فروتنى باشد يعنى پرمدعائى نكند، اظهار انانيت و منيت نكند مردم را تحقير نكند بايد در نهايت خضوع و فروتنى باشد. مسألة ديگر مسألة رفق و لينت و نرمش يعنى پرهيز از خشونت است. كسى كه مى‏خواهد پيامى را آن هم پيام خدا را به مردم برساند تا در آنها ايمان و علاقه ايجاد بشود بايد ليِّن القول باشد نرمش سخن داشته باشد. وقتى كه خداوند موسى و هارون را براى دعوت فردى مثل فرعون مى‏فرستد جزء دستورها در سبك و متد دعوت فرعون مى‏فرمايد: «فقولا له قولًا ليِّناً لعلَّه يتذكَّر اونحشى(1) با اين مرد متكبر با نرمى سخن بگوئيد وقتى كه شما با چنين مرد متكبّرى روبرو مى‏شويد كوشش كنيد كه به سخن خودتان نرمش بدهيد، نرم با او حرف بزنيد، باشد كه متذكّر بشود و از خداى خودش بترسد». همچنين قرآن كريم دربارة پيامبر مى‏فرمايد: «فبما رحمةٍ من الله لنت لهم و لو كنت فظّاً غليظ القلب لانفضُّوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكَّل على الله انَّ الله يحبُّ المتوكِّلين(2) به موجب رحمت و عنايت الهى، تو با مردم نرم هستى، نرمش دارى اخلاق و گفتار تو نرم است از خشونت اخلاقى و خشونت در گفتار پرهيزدارى». قرآن خطاب به پيغمبر مى‏گويد اگر تو يك آدم درشتخو و سنگين دلى بودى، با همه قرآنى كه در دست دارى، با همه معجزاتى كه دارى و با همه مزاياى ديگرى كه دارى مردم از دور تو پراكنده مى‏شدند.
پى‏نوشت‏
(1) سورة طه/ 44
(2) آل عمران/ 159
مجموعه آثار شهيد مطهرى ج 17 حماسه حسينى صفحه 350 355